🍎تاریخچه و آداب و رسوم نوروز

⏰ زمان مورد نیاز برای مطالعه: 12 دقیقه

توی کشور ما اسفند یک ماه خاص و پر از مشغله است، فروشنده ها شیک ترین محصولاتشون رو توی ویترین میذارن، خونه تکونیا شروع میشه، برنامه سفرا چیده میشه و همه درگیرن اصلا زیباترین خاطراتمون رو که مرور میکنیم همیشه میگیم عید فلان سال کجا رفتیم یا کلی خاطره قشنگ از روزای خونه تکونیامون داریم. یادش به خیر قدیما که لباسا رو میدادن خیاطی یهو شب عید لباس یه نفر تنگ بود و یکی گشاد و مامانا بدو بدو توی خیابونا بودن و پی بزاز و خیاط! همه این خاطرات قشنگ برمیگرده به نوروز و سال تحویل. حالا این نوروز از کجا اومده؟ اصلا آداب و رسوم اصیل این روز چی هستش؟ من برای خودم این سوالات پیش اومده و امروز میخوام پا به پای هم سفری داشته باشیم به تاریخ ایران باستان و بفهمیم قصه نوروز چی بوده پس تو هم با من همراه باش.

نوروز در ایران باستان

نوروز همونطور که از اسمش مشخصه یعنی آغاز نو، شروع دوباره و از لحاظ تاریخی یعنی اولین روز تقویم خورشیدی ایرانیان. جشن نوروز از ایران باستان تا به امروز ادامه داشته و برای ما این روز خیلی مهمه. نوروز از دید ما ایرانیا همونطور که با شروع بهار همراهه نماد رویش و زایش طبیعته، نماد نشاط و تولد دوباره طبیعت، باغ و بوستان. تازه یه موردی که باعث افتخار ما ایرانیاست اینه که یونسکو نوروز رو با عنوان روز بین المللی نوروز و میراث فرهنگی و معنوی بشر ثبت کرده و این نشونه اهمیت جشن باستانی نوروز. واژه نوروز برگرفته از زبان اوستایی و فارسی میانه است و به نخستین روز فروردین که با عنوان هرمز روز یا اورمزد روز خونده شده برابرِ و نماد تحویل سالِ. البته به جز این اسم بخش های مختلف از آسیای میانه و ایران باستان برای نوروز اسامی مخصوص به خودشون رو استفاه می‌کردن مثلا ایرانیان باستان از نوروز با عنوان "ناوا سرِدا" اسم می‌بردن. اگر بخوایم به نخستین باری که نوروز جشن گرفته شده اشاره کنیم واقعا سخته اما مورخا معتقدن که منشا پیدایش نوروز به بابلیان بر میگرده و طبق این دیدگاه رواج آیین نوروز در ایران به 538 قبل از میلاد و در زمان حمله کوروش بزرگ به بابل برمیگرده و بابلیا روز اول بهار یا همون اعتدال بهاری معادل 21 مارس که برابر با بیداری طبیعته جشن می‌گرفتن و طبق آثار تاریخی که پیدا شده تاریخچه این جشن ها به 2340 سال پیش از میلاد برمیگرده.

نوروز در شاهنامه

شاهنامه که مهم ترین اثر کهن پارسی هست که به اسطوره ها و آداب و رسوم ایران باستان اشاره کرده نوروز رو به جمشید و کیومرث ربط داده و اونها رو پایه گذار نوروز دونسته. توی شاهنامه روایت شده که جم در حال گذر از آذربایجان بوده و تختش اونجا فرود اومده و در این زمان نور خورشید بر روی تاج زرینش تابیده و جهان نورانی و مردم غرق شادمانی شدن و اون روز رو به عنون روز نو و جم رو به عنوان جمشید نامگذاری کردن. در بعضی روایتا هم گفته شده که نوروز به روز پیروزی جمشید بر دیوان که نماد پلیدی، جهل و تاریکی بوده اشاره داره. حتی بعضیا گفتن جمشید توی این روز با کمک جام جهان نما تونسته جهان غیب رو ببینه.

با هم بخوانیم: تاریخچه شب یلدا، شب یلدا از کجا شروع شد؟

نوروز در عهد هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان

بر روی سنگ نوشته های دوران هخامنشیان اشاره مستقیمی به نوروز نشده است اما باستان شناسان معتقدن که کوروش بزرگ نوروز رو در 538 قبل از میلاد به عنوان روز ملی معرفی کرده و توی این روز ترفیع و ارتقای رتبه، بخشش محکومان و... انجام شده. عده ای هم اعتقاد دارن که داریوش اول توی تخت جمشید مراسمای باشکوهی برای جشن نوروز و روز ملی برگزار کرده اما سند و مدرک قطعی در این باره ارائه نشده که مستقیم به نوروز اشاره کنه. جشن نوروز توی دوره اشکانیان و ساسانیان هم برگزار میشد و جالبه که سانیان نوروز رو به دو بخش نوروز کوچک و نوروز بزرگ تقسیم می‌کردن که نوروز کوچک به اول تا 5 فروردین اشاره داشت و نوروز بزرگ از روز ششم که به خرداد روز معروف بود شروع می‌شد.

نوروز پس از اسلام

نوروز یکی از آیین های باستانی ایرانیانه که در طول تاریخ هرگز فراموش نشده و خلفای عرب که وارد ایران شده بودن با این جشن مخالفتی نداشتن. نوروز در تمامی دوران پس از اسلام از جمله سلجوقیان، صفویان دوران خلفای عباسی و..  در ایران برگزار می‌شد و امروزه نیز مردم ایران به آداب و رسوم کهن نوروز و آغاز بهار وفادار موندن.

آداب و رسوم نوروز

 برگزاری جشن نوروز همونطور که گفتم از اسفند ماه شروع میشه و مردم بیشتر از یک ماه سرگرم کارای عید و برگزاری مراسم سال تحویلن. یک سری آداب و رسوم هست بین ایرانیا جا افتاده و جزو فرهنگ ماست که میخوام به ترتیب براتون توضیح بدم که چی هستن و از کجا اومدن.

خانه تکانی

ایرانیا اعتقاد دارن که وقتی به پیشواز سال نو میری همه چیز باید تمیز و مرتب باشه به همین دلیل قبل از شروع سال توی اسفند ماه بساط تمیزکاری به پاست و هر خونه ایرانی مشغول گردگیری و شست و شوی خونه و وسایل میشن به طوری که چند روز قبل آغاز سال نو همه جای خونه برق میزنه و این وسط گاهی وقتا وسایل جدید خریداری میشه و خونه کامل نو میشه. خونه تکونی نه تنها باعث نشاط میشه و انرژی مثبتی به اهل منتقل میکنه بلکه خودش یه جوری مبارزه با سیاهی و تاریکیه و میریم به پیشواز روشنایی و نور. البته اینم بگم که این نظافت کلی مختص ایران و کشورای مجاورش که نوروز رو جشن میگیرن نیست بلکه توی چین، اسکاتلند، ایرلند و... آیین نظافت بهاره رایجه. 

افروختن آتش و چهارشنبه سوری

چهارشنبه سوری یکی از آیین کهن ایرانیان باستانه که بر اساس آداب و رسوم خاصی برگزار میشه. آخرین سه شنبه اسفند از غروبش مردم دوست و آشنا دور هم جمع میشن و روی هیزمای کپه شده توی فضای باز آتیش برپا میکنن و مراسم این شب برگزار میشه و این جشن معمولا تا نیمه های شب طول میکشه. مهم ترین مرحله پریدن از روی آتیشه که یکی یکی افراد از روی آتیش برافروخته میپرن و با هم شعر زردی من از تو، سرخی تو از من را زمزمه میکنن و اعتقاد دارن خاکستر این آتش نحسه چون بیماری و زردی رنگ و رخ ما به آتش منتقل می‌شه. علاوه بر پریدن از روی آتش مراسمای دیگه ای مثل فال گرفتن، قاشق زنی، کوزه شکنی و شال اندازی برگزار میشه و در کنار اینا خوراکی های مخصوص این شب هم آماده میشه که رایج ترینش توی مناطق مختلف کشورمون خوردن آجیل مشکل گشا، گندم برشته، کنجد و غذاهایی مثل آش رشته، رشته پلو، ماش پلو و... است.

هفت سین نوروز

یکی از مهم ترین آداب و رسوم جشن نوروز چیدن سفره هفت سینه. هفت سین از هفت نماد تشکیل شده است که با حرف "سین" شروع میشن و این هفت مورد هر کدوم سمبل یک اتفاق نیک هستن. نکته جالب اینه که تمام سین ها از دل طبیعت ایجاد شدن که در ادامه نماد هر کدوم رو توضیح میدیم.

• سیب: نماد پاکی، زن و باروری
• سبزه: نماد پیوند انسان و طبیعت
• سمنو: نماد خوارو بار و فرشته شهریور
• سرکه: نماد جاودانگی و الهه امرداد
• سنجد: نماد دلبستگی و فرشته خورداد 
• سماق: نماد باران و الهه بهمن
• سیر: نماد اهورامزاد و سلامتی 

علاوه بر این هفت نماد اصلی برای افزایش رزق و روزی روی سفره عید سکه قرار میدن، دیوان حافظ، قرآن، تخم مرغ رنگی، آینه و شمعدان که نماد نور و روشنایی هستن جا داده میشه و در کنار اینا یک کاسه پر از آب با یک نارنج که نماد چرخش زمین و گذر برج های 12 گانه ساله قرار میدن. البته به جز این موارد توی سرزمین پهناور ما در هر منطقه طبق آیین کهنشون چیزهای دیگه هم به سفره هفت سین اضافه میشه.

در ادامه تصاویری جهت استفاده از شمعدان، گلدان و ظروف چوبی رو مشاهده می‌کنید.

تزیین سفره هفت سین

برای زیباتر شدن سفره هفت سین معمولا از آینه و شمعدان های اصیل ایرانی و ظروف سنتی بر روی ترمه های پر نقش و نگار استفاده می‌کنن. ظروف چوبی، شمعدون و گلدون چوبی، ظروف مسی و میناکاری نمونه هایی از لوازم پرطرفدار تزیین سفره هفت سین هستن که به سفره ما رنگ و جلای بیشتری میدن. معمولا برای زیباتر شدن سفره های هفت سین و نزدیک شدن به فرهنگ ما ایرانیا بهتره از ظروف و لوازم دکوری دست ساز و هنری استفاده بشه که می‌تونید از طرق لینک زیر انواع ظروف و لوازم مناسب سفره عیدتون رو خرید کنید.

چیدمان هفت سین: جهت مشاهده ظروف و لوازم چوبی کلیک کنید.

غذاهای نوروز

کشور ما یه کشور بزرگه که از اقوام مختلفی تشکیل شده و خرده فرهنگای زیادی توی تشکیل فرهنگ کلی اون موثرن مثلا برای شب عید خب اکثر خانواده ها کنار هم جمع میشن تا سال رو با شادی و توی جمع آغاز کنن و معمولا توی این مهمونیا پذیرایی و پخت غذا اهمیت زیادی داره. یکی از غذاهای معروف شب عید ما ایرانیا سبزی پلو با ماهی هستش اما علاوه بر این خب خیلی جاها غذاهای دیگه رو ترجیح میدن مثلا توی مناطق غربی مهمونی روز عید رو با دنده کباب و کباب بره برگزار میکنن حالا بعضی جاها در کنار غذا دسرهای مخصوص این روز رو سرو میکنن. اعتقاد ایرانیا اینه که برنج نشانه برکته و ماهی نشانه حیات و به این خاطر شب عید این غذای خوشمزه رو میپزن. حالا استانایی مثل کرمانشاه، آذربایجان و اراک معتقدن روز عید باید رشته پلو بخورن که زمام امور رو از همون ابتدای سال دستشون بگیرن. بقیه غذاهایی که توی شهرهای مختلف ایران میپزن رو اگر بخوام خلاصه بگم میشه سیرابی، قورمه سبزی، کوکو سبزی، دلمه، کوفته و....

عیدی دادن

یکی دیگه از فرهنگای قشنگ ایرانیا اینه که لحظه سال تحویل بزرگتر خونه از قبل عیدیایی که لای قران گذاشته به تک تک اعضای خونواده میده و معتقدن با این کار رزق و روزی و برکت به مالشون داده میشه. علاوه بر اون معمولا سایر بزرگترای فامیل به کوچکترا عیدی میدن حالا یه وجه نقد یا هدایا و کوچکترا هم برای احترام و قدردانی بر اساس نیاز برای بزرگترای خونواده کادو و هدیه تهیه میکنن.

برای خرید هدایای خاص دسته بندی پک هدیه را مشاهده کنید.

دید و بازدید

فرهنگ دوست داشتنی ایرانیا توی روزای عید دید و بازدید و مهمونی هستش. معمولاا اقوام از شهرای دیگه برای مسافرت میرن به منزل فامیلاشون یا اونایی که توی یک شهر هستن توی چند روز تعطیلات به دیدن همدیگه میرن و مهمونی خانوادگی برگزار میشه که همه دور هم جمع بشن و لحظات شادی رو سپری کنن و خاطرات قشنگی رقم بزنن. 

طبیعت گردی

با توجه به این که آغاز سال جدید توی ایران همراه با بهار هستش و طبیعت توی اوج زیبایی خودشه مردم ما توی این روزا کوله بار سفرشون رو میبندن و میرن سمت خوش آب و هواترین مناطق ایران که کم نیستن. طبیعت گردی جزو فرهنگای رایج دوران عید هست و مردم توی تعطیلات سعی میکنن از فرصت استفاده کنن و به جاهای مختلف برای تفریح برن و حتی خیلیا چندین شب متوالی رو با زدن چادر توی دل طبیعت میگذرونن.

سیزده بدر

خب میرسیم به جذاب ترین مرحله عید. تعطیلات عید ایرانیا 13 روز طول میکشه و روز سیزدهم یک جشن و مراسم خاصی برگزار میشه تا تعطیلات رو به خوشی تموم کنیم. قدیمیا گفتن اگر روز سیزده فروردین بیرون بری و توی طبیعت بگذرونی نحسی از زندگیت دور میشه!! به همین دلیل توی این روز از صبح تا غروب همه میرن توی پارک و طبیعت و دل کوه و ناهارشون رو همونجا میل میکنن و سرگرم تفرح و بازی های گروهی میشن. توی این روز چندتا فرهنگ دیگه از ایرانیا به جا مونده یکیش اینه که سبزه سفره هفت سین رو میارن و میسپرن به آب روان و میگن که سبزه به آب خاطرات کهنه رو با خودش یبره و زندگی نو آغاز میشه. یه رسم دیگه گره زدن سبزه است که با این گره زدن نیت میکنن آرزوهاشون برآورده بشه. 

جمع بندی

خب امیدوارم از مطالب این نوشته خوشتون اومده باشه هدفمون از این مقاله این بود که با همدیگه مروری داشته باشیم به فرهنگ اصیل ایرانی و با آداب و رسوم کشورمون آشنا بشیم و بتونیم این فرهنگا رو زنده نگه داریم و به اطرافیانمون یاد بدیم. اگر بخوایم مفصل صحبت کنیم بدون شک اونقدر خرده فرهنگ در رابطه با نوروز وجود داره که توی این چند سطر جا نمیشه. شما هم برای ما از فرهنگ شهرتون و مراسمای خاصی که برای عید برگزار میکنید بگید که استفاده کنیم و لذت ببریم.